Steeds vaker worden er kindjes met korte tongriempjes en strakke lipbandjes gediagnosticeerd. Wat is een te korte tongriem en heeft dit echt invloed op het borstvoedingsproces? Hoe komt het dat het de laatste tijd vaker voor lijkt te komen dat baby’s een te korte tongriem of een strak lipbandje hebben? Wat kun je eraan doen? Er is heel wat verwarring over korte tongriempjes (ankyloglossie) en over strakke lipbandjes. Deze informatie kan je helpen bij je zoektocht door feiten en fabels over dit onderwerp.
Dit artikel, Alles over lipbandjes en tongriempjes, is de vertaling van Tell Me About Tongue Ties! van collega lactatiekundige IBCLC Norma Ritter.
Frenulotomie is het klieven of laseren van een tongriem of lipbandje. Na de behandeling is enige nazorg van belang om de kansen op succesvolle afloop te vergroten. Er zijn drie documenten met instructies, die niet veel van elkaar verschillen. De stijl van is wat verschillend, dus de een spreekt je mogelijk beter aan dan de ander. Tip: geef het formulier aan je behandelaar of je lactatiekundige. En bekijk ook de filmpjes!
Te korte tongriem en te strak lipbandje
Bij de normale ontwikkeling van een foetus hoort de groei van een stukje weefsel dat tongriem (frenulum) wordt genoemd. Dit verbindt de tong aan de bodem van de mond. We worden allemaal geboren met een tongriem, maar bij sommige baby’s is deze zo strak of kort dat deze de tong beperkt om naar behoren te kunnen bewegen. Dit betekent dat het weefsel dat tijdens de embryonale ontwikkeling vooraan de tongpunt begint en langzaam moet verdwijnen, niet ver genoeg wordt afgebroken. Het weefsel blijft dan vooraan de tong zitten. Dit kan van invloed zijn op de vaardigheid van een baby om aan de borst te drinken. Soms lukt het een baby zelfs niet goed om uit een fles te drinken of op een fopspeen te zuigen. Een te korte tongriem kan ook andere negatieve effecten op de gezondheid hebben. Net als een tongriem aan de mondbodem, kunnen de lippen van de een baby vastzitten aan het tandvlees van zijn kaken; dat maakt het moeilijk goed grip op de borst te krijgen. Baby’s die te korte of strakke lipbandjes hebben, zullen vrijwel altijd ook een te kort of te strak tongriempje hebben.
Tongriempjes of lipbandjes worden te kort of te strak genoemd als de beweging van de tong of lip beperkt is en dus bemoeilijkt wordt. Er zijn mensen met een ogenschijnlijk korte tongriempje of strak lipbandjes die helemaal geen problemen ervaren. Elk geval moet op individuele basis worden beoordeeld.
Gradaties van te korte tongriem
Er zijn verschillende gradaties in te korte tongriempjes. Ze worden ingedeeld op basis van waar het tongriempje aan de basis van de tong vast zit.
-
\t
- Klasse 1 De tongriem zit vast tot aan de punt van de tong. Dit is het type tongriempje waar veel mensen aan denken als het over korte tongriempjes gaat.
- Klasse 2 De tongriem zit iets minder ver vast dan aan de tongpunt.
- Klasse 3 De tongriem zit dicht bij de basis van de tong vast.
- Klasse 4 Dit is de tongriem die ook wel verborgen tongriem wordt genoemd. Deze zit onder de tong en onder het slijmvlies (submucosaal) van de mondbodem. Deze kan soms alleen maar via voelen worden gediagnosticeerd en niet slechts door te observeren. Baby’s die dit type tongriempje hebben, krijgen vaak ten onrechte de diagnose van een te korte tong.
\t
\t
\t
Deze video laat zien hoe je een verborgen of submucosale (of ook wel posterior, ‘achter gelegen’) tongriem kunt herkennen.
Klasse 1, 2 en 3 zijn ook bekend als ‘anterior tongue tie’, waarbij de tongriem dus meer of minder vooraan aan de tong vast zit.
Gradaties van te strakke lipbandjes
Lipbandjes worden op een soortgelijke manier ingedeeld.
Zij variëren van klasse 1, welke erg klein zijn en van de onderkant van de bovenlip naar de bovenkant van het tandvlees gaan, tot klasse 4, waarbij het lipbandje van de lip zich tot onder het tandvlees van de kaakrand bevindt, precies op de plek waar te zijner tijd de twee bovenste voortanden zullen verschijnen.
Tongriempjes en lipbandjes zijn middellijndefecten. Middellijndefecten in het gelaat hebben de neiging vaker binnen een familie voor te komen. Het kan gaan om verschillende vormen van schisis, maar ook om extra tanden of juist te weinig tanden, vernauwde of geblokkeerde neusgaten en een scheefstand van het tussenschot van de neus.
Waarom en hoe kan dit de borstvoeding beïnvloeden?
Baby’s met een te korte tongriem hebben problemen om met het aanhappen een goed vacuüm aan de borst te creëren. Het kan zijn dat ze overcompenseren door extra hard te zuigen: ze veroorzaken dan pijn en beschadigen de tepels. Als ze het vacuüm aan de borst niet meer kunnen vasthouden, hoor je soms een klakkend geluid waarbij ze het vacuüm gedeeltelijk of geheel verliezen of de borst loslaten. Dit kan niet alleen pijn bij de moeder veroorzaken, maar kan er ook voor zorgen dat de baby de borst niet goed kan leegdrinken. Dit kan weer leiden tot problemen met de melkproductie en of de groei van de baby. In ernstige gevallen kan het zelfs zijn dat een baby echt helemaal niet in staat is om aan te happen en de borst in de mond te nemen.
Zijn er tegenwoordig meer problemen met tong- en lipriempjes?
Vanaf het begin van de mensheid zijn er baby’s geboren met te korte tongriempjes. Je hebt misschien wel verhalen gehoord van vroedvrouwen die één lange, scherpe vingernagel hadden en daarmee de klasse 1 en 2 tongriempjes direct na de geboorte routinematig kliefden. Toen het voeden uit een fles in de mode kwam, werd het niet alleen beschouwd als een werkbaar alternatief voor borstvoeding, maar zelfs als superieur. Moeders werden aangemoedigd om hun baby te voeden met een ‘wetenschappelijk’ ontwikkelde voeding. Een te korte tongriem was één van de redenen om de borstvoeding af te bouwen en zodoende ging de kennis die erover was verzameld, verloren. Toen het geven van borstvoeding weer in zwang kwam, is er weer aandacht voor dit probleem gekomen.
Lang was er alleen aandacht voor de zichtbare ofwel voorliggende tongriempjes. Het was gemakkelijk om de hartvormige tong te herkennen waarbij het tongriempje vanaf de tongpunt vastzit aan de mondbodem. Toch was het vaak niet eenvoudig om een arts te vinden die bereid was om het tongriempje te klieven. Vrouwen probeerden door te voeden met de pijn of, wat vaker gebeurde, stopten met borstvoeding geven en gingen over op het voeden met kunstvoeding uit een fles.
Inmiddels is er een grote hoeveelheid informatie uit wetenschappelijk onderzoek bekend. Die gaat met name over verborgen tongriempjes (posterior of submucosaal). Ook het gebruik van laser voor dit soort delicate ingrepen heeft de mogelijke behandeling beïnvloed. In Nederland is er nog zeer weinig ervaring met de behandeling van laser bij baby’s en kleine kinderen. Te korte tongriempjes en lipbandjes worden hier vrijwel altijd door een knipje of insnijding verholpen.
Recent onderzoek richt zich op de mogelijke effecten van ons veranderende milieu en op de mogelijkheid dat een specifieke genetische mutatie kan worden gelinkt aan de oorzaak van korte tongriempjes.
Onlangs werd er een informatiepoll* gehouden op een onder gezondheidswerkers die te maken hebben met korte tongriempjes en lipbandjes. Alle lactatiekundigen IBCLC die een eigen praktijk hebben, gaven aan bij ongeveer 90% van de baby’s die zij zagen, problemen met de tongriem en/of het lipbandje te constateren.
Een andere Facebookgroep**, die de ouders van baby’s met korte tongriempjes ondersteunt, heeft meer dan 8000 deelnemers en er komen elke week ongeveer honderd nieuwe ouders bij.
* Noot van de redactie: deze poll is niet in Nederland gehouden.
** Noot van de redactie: in het originele artikel wordt verwezen naar de Engelstalige Facebookgroep. Dit is het adres van de Nederlandse Facebookgroep Lipriempjes & Tongriempjes.
Wat is er aan de hand?
Lactatiekundigen met een eigen praktijk zien vaak de meest ingewikkelde zaken. Omdat het erg veel pijn kan doen als je een baby met een korte tongriem borstvoeding geeft, zullen veel vrouwen stoppen met het aanleggen in de eerste dagen. Sommige van die vrouwen zoeken hulp en krijgen te horen dat korte tongriempjes geen effect op de borstvoeding hebben of dat voeden uit een fles de beste oplossing is. Sommige vrouwen krijgen zelfs te horen dat (te) korte tongriempjes niet bestaan. De ouders die hun zoektocht naar een oplossing volhouden, zullen wellicht iemand vinden die de tongriem van hun kindje kan en wil klieven. Niet altijd echter wordt het riempje ver genoeg ingeknipt, waardoor het probleem geheel of gedeeltelijk blijft bestaan. Veel moeders zien heel wat zorgverleners voor ze iemand vinden met voldoende kennis of voordat ze andere ouders via internet vinden die kindjes hebben met korte tongriempjes en lipbandjes. Er is een geval bekend van een moeder die tien lactatiekundigen IBCLC had geconsulteerd voordat ze er één vond die het probleem herkende. Al deze moeders zoeken naar erkenning; ze krijgen graag persoonlijke aanbevelingen voor zorgverleners en artsen die de kennis en vaardigheid hebben om tongriempjes en lipbandjes te herkennen en te behandelen.
De feiten over tongriempjes en lipbandjes
Ervoor en erna!
- Het is mogelijk dat een kind een combinatie heeft van de verschillende soorten korte tongriempjes, dus zowel voorliggend als achterliggend. Sommige tongriempjes lijken verband te houden met een hartvormige tong; bij een verborgen tongriem kan de tong er rond of vierkant uitzien.
- Verborgen of submucosale tongriempjes worden vaak ten onrechte gediagnosticeerd als een korte tong.
- Sommige baby’s met een te korte tongriem kunnen hun tong goed uitsteken. Het kan dan wel zijn dat de tong niet goed omhoog komt in de mond.
- Tongriempjes en lipbandjes zijn vergelijkbaar met de huid tussen je duim en wijsvinger: ze kunnen niet van het ene op het andere moment krimpen, uitrekken of verdwijnen.
- Tongriempjes en lipbandjes kunnen het vermogen van een baby om succesvol aan de borst te drinken negatief beïnvloeden of zelfs onmogelijk maken.
- Baby’s met een te korte tongriem of een strak lipbandje zijn vaak niet in staat goed uit een fles te drinken of te zuigen op een fopspeen.
- Oudere baby’s met een korte tongriem kunnen problemen hebben met het doorslikken van vaste voeding. Hun tong is soms niet bewegelijk genoeg om het voedsel naar achteren te bewegen naar de keelholte.
- Sommige moeders van een baby met een korte tongriem hebben in het begin meer dan genoeg melk voor hun baby. Wanneer de baby de borsten echter niet effectief kan leegdrinken en stimuleren, kan dit ervoor zorgen dat haar melkproductie terugloopt. Als gevolg daarvan kan haar kindje na verloop van tijd te weinig melk binnenkrijgen en onvoldoende groei laten zien.
- Omdat de vertering van de melk in de mond begint, kunnen tongriemproblemen reflux en koliekachtige darmkrampen tot gevolg hebben.
- Korte tongriempjes kunnen leiden tot spraakproblemen. Het kan ervoor zorgen dat een kind later gaat praten dan gebruikelijk en ook dat het sommige geluiden en woorden minder goed kan uitspreken.
- Korte tongriempjes kunnen het doorkomen van de tanden en hun stand beïnvloeden. Je kunt soms zien dat de onderste voortanden naar binnen gericht groeien. Baby’s met een te korte tongriem hebben vaak een smal en hoog verhemelte. Daardoor is er te weinig ruimte en staan de boventanden soms erg dicht op elkaar en scheef.
- Als er een te strak lipbandje te zien is, dan is er bijna altijd ook sprake van een te korte tongriem.
- Baby’s met korte en strakke lipbandjes kunnen vaak hun lippen niet goed omkrullen. Dit kan effect hebben op het aanhappen aan en vasthouden van de borst. Ze kunnen de borst vaak ook niet diep genoeg in hun mond nemen.
- Te korte en ver doorgegroeide lipbandjes kunnen de bovenste voortanden uit elkaar duwen. Dit kan leiden tot een spleet tussen de voortanden (diastema). Dit kan later een lange, dure orthodontische behandeling tot gevolg hebben. In veel gevallen zullen de tanden weer uit elkaar groeien als de beugel wordt verwijderd, tenzij het lipbandje is geknipt of met laser is verwijderd.
- De kans op tandbederf is groter als kinderen een te strak of te ver doorgegroeid lipbandje hebben. Voedsel kan in de hierdoor ontstane holtes gaan zitten.
- Het lijkt misschien onbelangrijk, maar baby’s met korte tongriempjes worden kinderen met korte tongriempjes en vervolgens volwassenen die niet goed aan een ijsje kunnen likken of kunnen tongzoenen. Voor degenen die het betreft, is dit zeker geen onbelangrijk punt. Het is veel gemakkelijker, veiliger en minder traumatisch om een te korte tongriem te behandelen bij een jonge baby dan te wachten tot het kind groter is of zelfs volwassen.
Behandeling van te korte tongriempjes en lipbandje
Als je denkt dat jouw baby een te korte tongriem heeft of een strak lipbandje, dan wil je natuurlijk weten of dit echt zo is. Een ervaren lactatiekundige IBCLC kan de juiste diagnose stellen. Het aantal zorgverleners met kennis over tongriempjes en lipbandjes groeit. Jouw lactatiekundige kan je helpen aan de gegevens van een zorgverlener of arts die de tongriem kan diagnosticeren en behandelen. Dit kan een verloskundige zijn, een KNO-arts of wellicht een kindertandarts. Sommige huisartsen doen dit zelf. Dit zijn de lijsten met namen van zorgverleners die knippen op de site van Kenniscentrum Borstvoeding:
Zorgverleners die knippen
- Tongriempje knippen in Nederland
- Tongriempje knippen in België
- Lipbandje knippen in Nederland
- Lipbandje knippen in België [URL volgt]
Tongriempjes en lipbandjes kunnen met een scalpel of schaartje worden losgemaakt of met een laser. Bij een laserbehandeling is geen verdoving nodig en het sneetje wordt onmiddellijk geseald. Daardoor is er vrijwel geen bloeding en geen risico op infectie. Laseren is in Nederland nog niet gebruikelijk bij baby’s. De meeste mensen zijn verbaasd hoe snel de ingreep verloopt.
Nabehandelen: wie doet wat?
Als de ingreep achter de rug is, kun je je kindje direct aan de borst leggen en veel moeders merken dan meteen al een verschil in de manier waarop hun baby aan de borst drinkt. Je bent dan echter nog niet klaar met de behandeling.
Na een aantal uren kan het mondje van je kind pijnlijk worden; sommige artsen geven daarom het advies om pijnstillers te gebruiken. Sommige moeders hebben de voorkeur voor homeopathische middelen. Je baby kan wat onrustig zijn, maar laat zich waarschijnlijk snel kalmeren aan de borst. Maar wees niet verrast als je baby de borst weigert omdat het toch tijdelijk wat pijnlijk is. Dit is een zeer tijdelijke zuigelingenstaking en deze gaat meestal snel voorbij. Gedurende deze periode kun je melk afkolven met de hand of met een kolf om stuwing te voorkomen. Je kunt de melk aan je baby geven met een lepel, cup of fles. Zoals je in de filmpjes over de nabehandeling kunt zien, is er een knipje gezet in het tongriempje of lipbandje om de spanning die erop stond te verminderen. Dit knipje moet worden opengehouden tijdens het genezingsproces. Het is een korte handeling die je ongeveer twee weken lang, drie of vier keer per dag, moet uitvoeren door de tong van je kindje te stretchen en het knipje te masseren. In deze video kun je zien hoe het moet.
De handigste manier is om het vanaf het achterhoofd van je baby te doen. De ene manier is om hem op de grond te leggen en zelf achter hem te gaan zitten. Met een grotere baby of peuter vinden sommige moeders het handiger om hun knieholtes over de schouders van hun kind te plaatsen om te voorkomen dat ze al te heftig met hun armen gaan bewegen.
*Noot van de redactie: Kenniscentrum Borstvoeding neemt beslist afstand van deze stijl van nazorg. Deze vorm van dwang zal al gauw een traumatische ervaring zijn voor het kind, zeker als dit meerdere keren per dag dagen achtereen gedaan wordt. Ouders leren hiermee bovendien hun kind te overweldigen, wat ook niet gewenst is. Wij adviseren je een kalme situatie te realiseren waarbij je in vertrouwen kunt handelen, met respect voor je kind.
Een baby die een te korte tongriem heeft en daardoor niet goed kan drinken aan de borst, zal andere manieren zoeken om beter te kunnen drinken. Als zijn tong meer bewegingsvrijheid heeft gekregen na de ingreep, moet hij opnieuw leren drinken en andere spieren leren gebruiken. Hier kan therapie door een chiropractor of craniosacraal therapeut bij helpen. Dit soort therapie kan de spieren losmaken die je kindje nodig heeft om goed te drinken. De therapie wordt voornamelijk met zachte bewegingen van de vingertoppen uitgevoerd en kan soms gedaan geworden terwijl de moeder de baby vasthoudt. Voor zover bekend wordt dit in Nederland nog niet toegepast als behandeling na het knippen van een tongriem of lipbandje.
Als de baby goed aan de borst ligt, zou het voeden comfortabel moeten voelen voor de moeder. Een goede hap stelt de baby in staat om efficiënt te drinken. Een lactatiekundige IBCLC die gespecialiseerd is in aanlegproblemen kan je helpen om je kindje zo goed mogelijk te leren aanhappen. De lactatiekundige IBCLC kan je ook zachte oefeningen leren zodat je kindje de losgemaakte tong sterk kan maken en deze kan leren spreiden en strekken. Als je baby voor de ingreep niet in staat was om aan de borst te drinken, kan ze je helpen hem aan de borst te krijgen en je melkproductie te vergroten.
Frenulotomie is het klieven of laseren van een tongriem of lipbandje. Na de behandeling is enige nazorg van belang om de kansen op succesvolle afloop te vergroten. Er zijn drie documenten met instructies, die niet veel van elkaar verschillen. De stijl van is wat verschillend, dus de een spreekt je mogelijk beter aan dan de ander. Tip: geef het formulier aan je behandelaar of je lactatiekundige. En bekijk ook de filmpjes!
Referenties
- Coryllos, E. Watson Genna, C. Salloum, A. (2004) Congenital tongue-tie and its impact on breastfeeding American Academy of Pediatrics Section on Breastfeeding Newsletter, Summer 2004, 1-6.
- Photos – Is My Baby Tongue-tied? Retrieved April 2013.
- Hazelbaker Assessment Tool for Lingual Frenulum Function Retrieved April 2013.
- Hazelbakerscore voor het beoordelen van de frenulum functie
- The sweet release Retrieved April 2013 Blacktating.
- Swallow study for baby with posterior tongue tie Retrieved April 2013.
- Forlenza, G. et al (2010), Ankyloglossia, Exclusive Breastfeeding and Failure to Thriv Pediatrics Vol. 125 No. 6, 1500 -1504. Retrieved April 2013.
- Øyen, N, et al (2009), Familial Recurrence of Midline Birth Defects – A Nationwide Danish Cohort Study, Am. J. Epidemiol. doi: 10.1093/aje/kwp087 First published online: May 4, 2009. Retrieved April 2013.
- Kotlow, Lawrence, DDS Infant Reflux and Aerophagia Associated with the Maxillary Lip-tie1 and Ankyloglossia (Tongue-tie) Retrieved April 2013.
- Kotlow, Lawrence, The Influence of the Maxillary Frenum on the Development and Pattern of Dental Caries on Anterior Teeth in Breastfeeding Infants: Prevention, Diagnosis, and Treatment; J Hum Lact XX(X), 2010 DOI: 10.1177/0890334410362520
- Kotlow, Lawrence, Diagnosing and Understanding the Maxillary Lip-tie (Superior Labial, the Maxillary Labial Frenum) as it Relates to Breastfeeding; J Hum Lact published online 2 July 2013 DOI: 10.1177/0890334413491325
- Palmer, Brian, DDS, Frenum Presentation, Retrieved April 2013.
- Notestine, G. The Importance of the Identification of Ankyloglossia as a Cause of Breastfeeding Problems. Journal of Human Lactation1990; 6(3):113-115
- Hong, P et al, Defining ankyloglossia: a case series of anterior and posterior tongue ties. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2010; 74(9):1003-1006
- Isabella Knox, MD, dEm, Tongue Tie and Frenotomy in the Breastfeeding Newborn
- Notestine, Dr. Gregory, The Importance of the Identification of Ankyloglossia as a Cause of Breastfeeding Problems, Journal of Human Lactation 1990; 6(3):113-115
- Hong, P et al, Defining ankyloglossia: a case series of anterior and posterior tongue ties, Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2010; 74(9):1003-1006
Lees ook
- Alle artikelen over te korte tongriem op deze site
- Consult tongriempje knippen in Nederland
- Consult tongriempje knippen in België
- Consult lipbandje knippen in Nederland
- Mythes over pijn bij borstvoeding
- Te kort lipbandjes knippen in België [link volgt]
- Zo herken je een verborgen of submucosale (of ook wel posterior, ‘achter gelegen’) tongriem
- Indeling van lipbandjes
- Middellijndefecten
- Why can’t my baby breastfeed: The effects of an abnormal maxillary frenum attachment
- Specifieke genetische mutatie en oorzaak van korte tongriem
- Laserbehandeling van een voorliggende korte tongriem in Calgary, Alberta
- Laserbehandeling van een submucosale (posterior) tongriem in Calary, Alberta
- Behandeling van een lipbandje
- Hier zie je het herstel van de ingreep dag na dag
- Afkolven met de hand
- Video die de nabehandeling laat zien
- Facebookgroep Lipbandjes & Tongriempjes, ouders én zorgverleners
- Het Nieuwe Borstvoeding Boek, Stefan Kleintjes, lactatiekundige Groningen-Bedum & Gonneke van Veldhuizen-Staas, lactatiekundige Helmond
- Eten voor de Kleintjes, kleintjes van 0-4 leren zelf eten, Stefan Kleintjes, kinderdiëtist en lactatiekundige Groningen Bedum; 10e druk september 2019
- Bestel hier je boeken bij Kenniscentrum Borstvoeding
Met dank aan
- Vertaling: Mieke van Rijn-Remans, lactatiekundige IBCLC
- Eindredactie: Marianne Vanderveen, lactatiekundige IBCLC
- Eindverantwoordelijke: Stefan Kleintjes, Lactatiekundige Groningen-Bedum en kinderdiëtist
Dit artikel is een vertaling van Tell Me About Tongue Ties! By Norma Ritter, lactatiekundige IBCLC.