Borstvoeding geven als je kraamvrouw én operatiepatiënt tegelijk bent, is een hele uitdaging. Maar gelukkig zijn jou genoeg vrouwen voorgegaan die na een keizersnede hun kind prima borstvoeding hebben kunnen geven. In dit artikel reiken we je diverse tips en trucs aan om problemen bij borstvoeding na een keizersnede zoveel mogelijk te voorkómen of snel op te lossen.
Algemene informatie over de invloed die een keizersnede op borstvoeding kan hebben, lees je in Borstvoeding na een keizersnede: wat kun je verwachten?
Inhoudsopgave
Tips & trucs voor…
Dit is een beknopt overzicht van problemen die je bij borstvoeding na een keizersnede zou kunnen tegenkomen. Uiteraard kan het ene probleem het andere juist veroorzaken of verergeren.
- Verstoord of verzuimd eerste contact.
- Beperkte of geen rooming-in.
- Moeite met aanleggen.
- Geen voeding op verzoek.
- Noodzaak tot bijvoeding.
- Extra vermoeidheid.
- Operatiecomplicaties bij moeder.
- Opname couveuseafdeling.
- Schimmelinfectie.
- Onvoldoende begeleiding.
- Onvoldoende durven opkomen voor jezelf.
- Teveel verschillende adviezen.
Een aantal hiervan hebben te maken met bevallen en borstvoeding in het ziekenhuis in het algemeen, omdat de kans op deze problemen extra groot is na een keizersnede. Sommige problemen hebben specifiek betrekking op de keizersnede zelf. Dit geldt ook voor onderstaande tips en trucs.
In de zwangerschap
Deze informatie is voor elke zwangere interessant, ook wanneer van een keizersnede nog geen sprake is.
Bereid je voor op de borstvoeding
Zorg dat zowel jij als je partner zelf weten hoe borstvoeding werkt: lees bijvoorbeeld een goed boek over borstvoeding, neus eens rond op deze website of volg samen een informatieavond over borstvoeding. Want al is het proces van borstvoeding nog zo ‘natuurlijk’, het aanleggen van een baby blijft een aangeleerde vaardigheid voor zowel moeder als kind. Je baby heeft van Moeder Natuur een aantal reflexen meegekregen die hem helpen, maar jullie moeten uiteindelijk samen leren hoe jullie hier optimaal gebruik van kunnen maken. Niet elke baby is een natuurtalent en niet elke zorgverlener die aan je bed komt is even bedreven in het begeleiden van borstvoeding.
Bereid je voor op je bevalling
Lees een boek, bezoek een voorlichtingsavond en of volg een cursus, zoals yoga, haptonomie, etc. Want hoe beter je tijdens de baring kunt ontspannen en jezelf kunt overgeven aan het baringsproces, hoe kleiner de kans op complicaties als bijvoorbeeld het niet vorderen van de ontsluiting of de noodzaak tot pijnstilling. Bedenk dat hoe meer onnodige interventies het natuurlijke baringsproces verstoren, hoe groter de kans op een ‘sneeuwbaleffect’ aan andere medische ingrepen die de borstvoeding negatief kunnen beïnvloeden.
Bespreek met je eerstverantwoordelijke zorgverlener de mogelijkheid van continue begeleiding gedurende je bevalling. Het is namelijk bewezen dat dit de kans op een ongeplande keizersnede verkleint. Dit effect blijkt het grootst wanneer de continue begeleiding wordt gegeven door iemand die niet binnen de sociale kring van de barende vrouw valt (partner, moeder, zus, etc.) of tot het ziekenhuispersoneel behoort. (1)
Je verloskundige, een kraamverzorgende of een doula zijn opgeleid om jou op professionele wijze te ondersteunen tijdens je baringsproces.
Schrijf een geboorte- en borstvoedingsplan
Zet samen met je partner jullie wensen ten aanzien van de bevalling en de borstvoeding op een rijtje en zorg dat dit document in het bezit komt van de eerstverantwoordelijke zorgverlener tijdens je bevalling: de verloskundige of gynaecoloog. Na de bevalling is het voor de verpleging en/of kraamverzorgende tevens prettig om te weten wat jullie belangrijk vinden ten aanzien van de borstvoeding en omgang met de baby.
Gedurende een bevalling en in je kraambed ben je niet altijd goed in staat om voor jezelf op te komen, zelfs niet als je van nature een mondig persoon bent. Dit geldt zeker wanneer je (wellicht onverhoopt) terecht komt in het ziekenhuis: een voor jou onbekende omgeving waar heel veel verschillende mensen voor jou en je baby zorgen en waar allerlei protocollen belangrijk zijn. Gebruik het plan daarom ook na de bevalling: het kan er voor zorgen dat jouw wensen ten aanzien van de borstvoeding inderdaad worden gerespecteerd en nageleefd.
Kolf alvast colostrum af
Om te voorkómen dat je kindje moet worden bijgevoed met kunstmatige zuigelingenvoeding in plaats van je eigen melk, kun je in het derde trimester van de zwangerschap starten met het afkolven van colostrum. Dit is de ‘eerste melk’ welke boordevol antistoffen zit. Je borsten beginnen vanaf zestien weken al met het aanmaken van colostrum. Het lijkt misschien een beetje raar om in de zwangerschap al melk af te kolven. Toch is het dat niet. Je eigen kind voeden met je eigen melk is veel normaler dan je baby bijvoeden met koemelk. Meer hierover lees je in Kolven in de zwangerschap.
Tijdens en direct na de operatie
Elk ziekenhuis is anders, dus ook beleid dat rondom een keizersnede gevoerd wordt. Bovendien is een deel van deze informatie ook interessant als er geen sprake was van een keizersnede.
Vraag naar de mogelijkheid van huid-op-huidcontact op de operatiekamer
Wanneer je je kindje vrijwel direct na de geboorte op de blote borst mag nemen en het daar ook mag blijven liggen (tenzij dit medisch onverantwoord is) terwijl de operatie wordt afgerond, bevordert dit de vroege hechting en het op gang komen van de borstvoeding. Er zijn ziekenhuizen waar je je baby zelfs geboren mag zien worden, doordat de steriele doek die tussen je borst en je buik gespannen wordt tijdelijk omlaag gehouden wordt. Soms wordt ook het licht extra gedimd en/of jouw zelfgekozen muziek gedraaid. In elk ziekenhuis wordt op eigen wijze invulling gegeven aan de ‘gentle sectio’, de nieuwe manier van opereren waarbij een natuurlijke bevalling zoveel mogelijk wordt nagebootst. In een aantal ziekenhuizen gebeurt het alleen nog maar bij geplande keizersnedes, in andere ziekenhuizen ook bij spoedkeizersnedes. Informeer hoe de procedure in jouw ziekenhuis is en wat de mogelijkheden precies zijn.
Voor zover bekend, bieden onderstaande ziekenhuizen in ieder geval de mogelijkheid van huid-op-huidcontact op de operatiekamer.
- Albert Schweitzer Ziekenhuis, Dordrecht
- Amphia Ziekenhuis, Breda
- Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein
- Bernhoven, Uden
- Bronovo Ziekenhuis, Den Haag
- Canisius Wilhelmina Ziekenhuis, Nijmegen
- Catharina Ziekenhuis, Eindhoven
- Diakonessenhuis, Utrecht
- Elkerliek Ziekenhuis, Helmond
- Gelre Ziekenhuizen, Apeldoorn
- Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch
- Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden
- Martini Ziekenhuis, Groningen
- Maxima Medisch Centrum, Veldhoven
- Medisch Spectrum Twente, Enschede
- MC Zuiderzee, Lelystad
- Nij Smellinghe, Drachten
- Onze Lieve Vrouwen Gasthuis, Amsterdam
- Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, Amsterdam
- Slingeland Ziekenhuis, Doetinchem
- Tweestedenziekenhuis, Tilburg
- Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), Groningen
- Vlietland Ziekenhuis, Schiedam
- Ziekenhuis Groep Twente (ZGT), Almelo
- Ziekenhuis Rivierenland, Tiel
Wellicht is deze lijst niet compleet? Mail de beheerder en meld het ziekenhuis aan.
Haal verstoord of verzuimd huid-op-huidcontact in
Wanneer het huid-op-huidcontact verstoord is geweest of door complicaties er bij ingeschoten is, kun je dit moment ten alle tijden inhalen. Je partner kan natuurlijk ook alvast huid-op-huidcontact hebben met jullie kindje, tot het moment dat jij zelf terug bent van de operatie. Er zijn namelijk vele redenen waarom dit belangrijk is. In sommige ziekenhuizen krijg je je kindje direct of vlak na de operatie al bloot bij je en worden jullie daarna samen naar de kraamafdeling gebracht. Maar het gebeurt ook dat moeder en kind direct van elkaar gescheiden worden en de baby met de partner naar de kraamafdeling gaat, terwijl de operatie bij moeder nog wordt afgerond.
Wanneer je kindje ondanks huid-op-huidcontact nog niet binnen twee uur aan de borst heeft gedronken: geen nood. Je kunt je kindje zo lang bloot bij je laten liggen als je zelf wilt, zodat het alle gelegenheid krijgt om de borst op een later moment alsnog te zoeken. Wassen en aankleden van pasgeborenen zijn geen noodzakelijke handelingen, maar slechts routine. Sterker nog: je kindje blijft op jouw blote borst met een deken erover het beste op temperatuur.
Ga eerst voeden, doe daarna de rest
Na de geboorte wil je familie en vrienden natuurlijk snel laten weten dat jullie kindje geboren is. Wacht hier echter mee totdat het eerste aanlegmoment achter de rug is. De reflexen van je baby zullen namelijk nooit meer zo sterk zijn als in die eerste twee uur na de geboorte. Het overlevingsinstinct van een pasgeborene is letterlijk oersterk, dus maak hier gebruik van! Een gezonde baby zal gelijk na de bevalling zelf op zoek gaan naar de borst, aanhappen en gaan zuigen. Je baby slaat deze vaardigheden op in zijn systeem en dit proces van ‘inprenting’ is belangrijk voor de rest van de borstvoedingsperiode. Wanneer dit proces verstoord wordt, kan dit ervoor zorgen dat je naderhand veel tijd en moeite moet investeren om je baby aan de borst te leren drinken.
Beperk het eerste kraambezoek
Het is fijn als naaste familie en beste vrienden jullie nieuwe aanwinst komen bewonderen. Maar ze hoeven natuurlijk niet allemaal tegelijk of op dezelfde dag op visite te komen. Het is ook niet verplicht om de baby bij iedereen die langs komt in de armen te leggen. Zowel het gehoor- als reukorgaan van een pasgeborene zijn zeer goed ontwikkeld en sterk gericht op de moeder. Teveel verschillende of té intense stemmen of geuren kunnen je kindje in verwarring brengen. Sommige baby’s raken daarvan zelfs zo overprikkeld, dat zij uiteindelijk weigeren om nog te drinken. Bedenk bovendien dat (teveel) kraambezoek erg vermoeiend is voor een kraamvrouw, laat staan voor een net geopereerde kraamvrouw.
In het kraambed
Wil je de borstvoeding goed op gang krijgen, richt je dan vanaf het allereerste moment op de belangrijkste basisprincipes van borstvoeding: frequent voeden en goed aanleggen. Hoe vaker je borsten optimaal gestimuleerd worden, hoe groter de stimulans voor een goede melkproductie nu, maar ook op langere termijn.
Kies een prettige voedingshouding
Experimenteer met je voedingshouding.
Rugbyhouding
Vlak na de ingreep kan de rugbyhouding bijvoorbeeld prettig zijn, omdat je hierbij de buikwond volledig ontziet. Bovendien kun je dan goed zien hoe je kindje aan de borst ligt. Een nadeel bij deze houding is dat je veel kussens nodig hebt om je te ‘installeren’, voordat je kindje kan gaan drinken. Zeker de eerste dagen is dat lastig om dat steeds helemaal zelf te moeten doen. Je zult dus vaak de hulp van anderen moeten inroepen. Tenzij je, als je wakker bent, je kindje voortdurend bij je in bed houdt natuurlijk.
Liggend voeden
Dit is ook een prima optie na een keizersnede, met een kussen onder je hoofd, in je rug en eventueel eentje tussen beide benen. Je ziet hierbij echter zelf niet goed hoe je baby aan de borst ligt, wat een nadeel kan zijn.
Madonnahouding en doorgeschoven rugbyhouding
Wanneer je weer wat meer ‘druk’ op je buikwond kunt verdragen, behoren de Madonnahouding en ‘doorgeschoven rugby’-houding ook weer tot de mogelijkheden die je je kindje kan bieden om goed bij je te drinken.
Je kunt je kindje in vele houdingen aan de borst laten drinken en uiteindelijk zal jij jullie ideale borstvoedingshouding(en) gaan ontdekken. Dat is voor elk moeder/kind-koppel anders.
Stimuleer de melkproductie extra
Wanneer voeden op verzoek lastig is, kun je de melkproductie extra verhogen door zoveel mogelijk huid-op-huidcontact met je kindje te hebben en tussen het aanleggen door eventueel extra te kolven. En als het even kan: maak gebruik van de mogelijkheid om ‘s nachts aan te leggen en/of te kolven. Nachtvoedingen stimuleren uitstekend je productie, omdat ‘s nachts het melkproductiehormoon prolactine in hoge concentraties door je bloed circuleert.
Mocht je kindje bijvoeding nodig hebben, dan is kolven met de hand een zeer effectieve manier om tussen en/of na elk aanlegmoment nog wat extra voeding uit je borsten te masseren. Door de druk die je met je vingers van buitenaf uitoefent op de melkklieren, worden deze optimaal geleegd, zodat de productie nog beter op gang komt. En als je de melk opvangt op een lepeltje, kun je hiermee gelijk je kindje bijvoeden. Lees hier over Afkolven met de hand.
Gebruik voldoende pijnstilling
Wees niet bang om pijnstillers te gebruiken en durf er ook om te vragen. De meeste pijnstillers die na een keizersnede worden gegeven, hebben nauwelijks tot geen invloed op je kindje. Ga de pijn van de buikwond en/of naweeën dus niet zitten verbijten, want daar help je niemand mee. Voeden met zo min mogelijk pijn heeft altijd eerste prioriteit, want pijn werkt een goede borstvoeding tegen: je kunt niet goed ontspannen, waardoor de melk mogelijk niet wil toeschieten.
Laat je smartphone thuis
Of zet hem op stil. Laat je partner bereikbaar zijn voor mensen die graag willen bellen. Hij kan telefoontjes die eventjes niet uitkomen afhouden en eventuele enorme belangstelling wat temperen en uitstellen totdat de borstvoeding goed op gang is. Bovendien is een voortdurend rammelende of piepende telefoon erg storend en vermoeiend voor zowel jou als je baby, met zijn gevoelige oren. Je hoeft niet alles van de buitenwereld bij te houden, zeker niet als je pas bevallen bent. Deze belangrijke levensgebeurtenis is een ideaal excuus om je even niet op je social media te hoeven begeven.
Schakel op tijd borstvoedingshulp in
Hoe eerder je bij twijfels of problemen contact zoekt met een echte borstvoedingsspecialist, hoe beter. Doet het voeden pijn? Zijn er problemen met de melkproductie? Krijg je (te) veel verschillende adviezen, waardoor je niet meer weet wat wijsheid is? Vraag dan een lactatiekundige om een advies op maat. Misschien is er een lactatiekundige werkzaam in het ziekenhuis waar je verblijft. Neem met haar contact op en vraag haar snel aan je bed. Zo niet, kun je altijd een vrijgevestigd lactatiekundige vragen naar het ziekenhuis te komen voor hulp en advies.
Eet voldoende en gezond
Laat je familie en/of vrienden lekker vers fruit en groentes meenemen. Een ouderwetse fruitmand is een perfect kraamcadeau! Je lichaam heeft behoorlijk wat energie nodig om te herstellen van de keizersnede en moedermelk te maken. Zorg dus goed voor jezelf en neem voldoende calorieën tot je. Het eten wat in ziekenhuizen wordt geserveerd is over het algemeen prima, maar mist vaak een goede portie verse groenten en fruit.
Slik probiotica
Als ‘tegenhanger’ voor de antibiotica die je tijdens de keizersnede toegediend krijgt, zou je kunnen overwegen om direct na de operatie te starten met het slikken van een goed probioticum. Het is algemeen bekend dat (langdurig) gebruik van antibiotica de darmflora verstoort, met een schimmelinfectie als mogelijk gevolg. Hoewel er nog geen overduidelijk wetenschappelijk bewijs is dat probiotica een schimmelinfectie door antibioticagebruik voorkomt, zijn er aanwijzingen dat deze ‘goede’ bacteriën een gunstige invloed hebben op de darmflora.
Regel een co-sleeper voor thuis
Een co-sleeper is een wiegje of bedje dat aan een zijde open kan, zodat je het matrasje waarop je baby ligt tegen je eigen matras kunt schuiven. Zo kun je je kindje zelf naar je toe rollen en gelijk voeden wanneer het hongersignalen laat zien. Na het voeden leg je je baby weer gemakkelijk terug. Je bent dan qua voeden niet steeds afhankelijk van de kraamverzorgende of je partner en dat is prettig. Ook kun je op deze manier veilig samen slapen met je kindje. Zeker de eerste twee weken is het erg zwaar om voor een voeding steeds uit bed te moeten, over het babybedje te buigen en je kindje eruit te tillen. Je kunt een co-sleeper kopen, maar ook huren.
Vraag verlenging van kraamzorg aan
Meestal krijg je standaard verlengde kraamzorg bij een keizersnede. Vraag er naar, dan weet je waar je aan toe bent. Wanneer je ontslagen wordt uit het ziekenhuis, wordt de zorg voor jou en je kindje overgedragen aan de verloskundige, die eindverantwoordelijk is voor het kraambed thuis. Zij kan eventueel extra uren kraamzorg (= verlenging) indiceren, bijvoorbeeld tot tien dagen in plaats van de gebruikelijke acht dagen.
Regel mantelzorg
Hulp vragen aan anderen is niet altijd en voor iedereen even makkelijk, maar het komt zeker van pas na zo’n zware operatie. Als kraamkado kun je in plaats van speelgoed of kleertjes bijvoorbeeld ook een voedzame maaltijd vragen. Een dergelijk kado komt het hele gezin ten goede. De kraamverzorgende is er voornamelijk voor de zorg voor moeder en kind, niet voor huishoudelijke taken zoals boodschappen doen en koken.
De eerste zes weken
De herstelperiode voor een keizersnede is zo’n zes weken, wat gelijk staat aan de officiële duur van de kraamtijd. Realiseer je dat dit pittige weken zijn, of je nou een keizersnede hebt gehad of niet. Of je nou borstvoeding geeft, of niet. Weinig nachtrust, een baby die ineens jullie levensritme bepaalt, gebrek aan zelfvertrouwen…etc. Het is gewoon even afzien! Maar het komt goed.
Luister naar je lichaam
Met andere woorden: neem rust als je voelt dat je dit nodig hebt. Stel niet te hoge eisen, maar beschouw jezelf als een operatiepatiënt die inclusief gebroken nachten voor een baby moet zorgen. Want dat is de realiteit! Dat beseft helaas niet iedereen, want je had voor die operatie toch een mooie baby teruggekregen? Dat wil natuurlijk niet zeggen dat je lichaam geen rust nodig heeft om van die zware buikoperatie te herstellen.
Laat je partner het kraambezoek organiseren
Spreek met je partner af op welke dagen en uren jullie even geen bezoek willen en laat je partner de kraamvisite-agenda beheren. Zet zijn telefoonnummer op het geboortekaartje, zodat alle telefoontjes bij hem binnenkomen. Je kunt kraambezoek bijvoorbeeld clusteren, door meerdere mensen tegelijk op visite te laten komen. Je kunt er ook voor kiezen om het kraambezoek pas te laten komen wanneer je weer voldoende hersteld bent en de borstvoeding lekker loopt, bijvoorbeeld door later een kraamborrel te organiseren.
Regel voldoende hulp
Schakel je familie en andere naasten in om je te helpen met schoonmaken en/of de was. Ook is het fijn om boodschappen en koken af en toe uit te besteden. Durf om hulp te vragen, je bent net geopereerd. De eerste zes weken mag je sowieso geen zwaar huishoudelijk werk verrichten, zoals bijvoorbeeld stofzuigen. Bovendien heb jij je handen vol aan de zorg voor jezelf en je kindje, plus je hebt tijd nodig om de borstvoeding goed op de rails te krijgen. En dat kan niemand van je overnemen.
Besteed je oudste kind(eren) af en toe uit
De zorg voor een baby is al behoorlijk intensief na een operatie, laat staan als het niet je eerste kindje is. Wanneer een dagje rust welkom is, kun je je oudste kind(eren) door familie of vrienden laten ophalen. Ga dan niet gelijk het hele huis poetsen, want daar is een rustdag natuurlijk niet voor bedoeld. Slaap lekker bij, rommel wat in huis, ga een stukje wandelen, maar vooral: ontspan en neem het ervan. Geniet van het intensief samenzijn met je pasgeboren baby. Dat is voor jullie beiden van grote waarde.
De partner
Je zou misschien verwachten dat borstvoeding een echt ‘vrouwending’ is. Niets is minder waar. Voor het welslagen van de borstvoeding is onvoorwaardelijke steun van de partner onontbeerlijk.
Deze taken zou je partner allemaal op zich kunnen nemen om jou en de borstvoeding (in feite dus de vraag en behoeften van jullie baby) te ondersteunen:
- Mee voorbereiden op bevalling en borstvoeding;
- Meeschrijven van het geboorte-/borstvoedingsplan;
- In het ziekenhuis zorg dragen voor in de zwangerschap afgekolfde colostrum;
- Huid-op-huidcontact met de baby hebben;
- Jou helpen met aanleggen van de baby;
- Jou helpen bij afkolven van moedermelk;
- Professionele hulp regelen als er extra borstvoedingsbegeleiding nodig is;
- Telefoontjes en kraambezoekagenda beheren;
- (Laten) zorgen voor voedzame maaltijden;
- (Laten) zorgen voor oudste kind(eren);
- Huishoudelijke taken verrichten.
In Nederland hebben partners wettelijk gezien recht op twee dagen betaald kraamverlof. Dit is natuurlijk erg kort en daarom nemen de meeste partners rondom de bevalling extra vrije dagen op. Velen werken in de kraamweek volop door, omdat de kraamverzorgende dan toch in huis is en ze daarna langer vrij kunnen nemen. Een nadeel hiervan is dat je partner dan veel voedingsmomenten met uitleg van de kraamhulp mist. Je zou met je partner kunnen overleggen of het mogelijk is om in de kraamweek bijvoorbeeld halve dagen te werken. Zo kunnen jullie samen een goede borstvoedingstart maken. Want: een goed begin is het halve werk!
Lees ook: Langs de zijlijn.
Bronnen
- Richtlijn ‘Indicatiestelling Sectio Caesarea’ | NVOG (2011)
Lees ook
- Het Nieuwe Borstvoeding Boek, Stefan Kleintjes, lactatiekundige Groningen-Bedum & Gonneke van Veldhuizen-Staas, lactatiekundige Helmond
- Eten voor de Kleintjes, kleintjes van 0-4 leren zelf eten, Stefan Kleintjes, kinderdiëtist en lactatiekundige Groningen Bedum; 10e druk september 2019
- Bestel hier je boeken bij Kenniscentrum Borstvoeding
- Borstvoeding na een keizersnede: wat kun je verwachten?
- Kolven in de zwangerschap
- Het belang van huid-op-huidcontact
- Borstvoedingshoudingen
- Overzicht: Borstvoeding en medicijnen
- Candida & spruw
- Langs de zijlijn (voor de partner)
- Borstvoeding op de OK, het kan!
Met dank aan
- Rina Gootjes, O&G-verpleegkundige en lactatiekundige IBCLC
- Linda van Lankvelt-Hurkens, O&G-verpleegkundige
- Karin Nijhof-van den Boogaard, verloskundige en ervaringsdeskundige
- Teddy*B Co-sleepers, voor de co-sleeper foto
- Diakonessenhuis, Utrecht voor de foto onder het kopje ‘Vraag naar de mogelijkheid van huid-op-huidcontact op de operatiekamer’